हुन ता सबै व्यक्ति सिधा, सरल नै हुन्छन् तर जात नै सिधा, सरल कम नै हुन्छ। नेपालको पूर्वी जिल्ला झापा, मोरंग र सुनसरीमा यस्तो जाती छ जो वास्तवमै मृदुभाषी, तारिफको लायक र सलाम गर्न योग्य पनि छ। नेपालको आदिबासीको पहिचान बोकेको,आँखामा राख्दा पनि नबिझाउने त्यो जाती हो " सन्थाल"/
गूगल सर्च ईन्जिनले करीब ४३ हजार जनसंख्या रहेको बताए पनि नेपालको जनगणना २०६८ अनुसार यी तीन जिल्लामा करीव ६४-६५ हजार सन्थालहरूको जनसंख्या रहेको पाइन्छ। सबैभन्दा बढी झापा,मोरंगमा बसोबास गर्छन् भने थोरै संख्यामा सुनसरीमा बसोबास गर्छन्। भारतको झारखण्ड प्रान्तको दुम्का जिल्ला उद्गम स्थल भएपनि राजा त्रीभूवनको पालादेखि नेपाल आएको अनुमान गरिन्छ। उनीहरूको आफ्नै भाषा छ। जसलाई सन्थाली भनिन्छ। हस्दा, सोरेन, मर्डी, टुडु, हेम्रन,मुर्मुआदि गरेर १२ वटा थर रहेको सन्थाल जातीमा मुर्मु पण्डितका रूपमा चिनिन्छ। उनीहरूको आफ्नै रीति-रिवाज र संस्कार छ।चाडपर्वमा माघ महिनामा सहराई पर्व मनाउछन् जून ५ दिनको हुन्छ।आफूलाई प्रकृतिको पूजारी मान्ने सन्थालहरू दशैंमा टीका नलगाए पनि खानपिन तथा मनोरन्जन गर्ने गर्छन्। दशैं नाचमा पुरुषहरू नाच्दै, काम्दै र विभिन्न मन्त्रोच्चारण गर्दै काली मन्दिरमा जाने गर्छन्। तिहारमा महिलाहरू नाच्छन्। सधैँ सफा-सुग्घर भएर बस्न रुचाउने सन्थालहरू आफुमात्र होईन घर, आँगन, बाटो र गाउँ नै सफा राख्ने गर्छन्। उनीहरूको घरमा जाँदा आत्मिक शान्ति छाउँछ। कदमकदाचित आपसमा झैझगडा भईहालेपनि अड्डाअदालत नगईकन गाउँकै भद्र भलाद्मी बसेर समस्याको समाधान निकाल्छन्। जुन आफैँमा सुन्दर पक्ष हो। सुरुका दिनमा जङ्गली जनावर तथा पंछीको सिकार गर्न र माछा मार्न रुचाउने सन्थालहरूको अहिलेको मुख्य पेशा कृषि हो। हालका दिनमा युवाहरूले उच्च शिक्षा हाँसिल गरेर सरकारी तथा विभिन्न क्षेत्रमा काम गर्दै आएको बताउनुहुन्छ सिजुवा ८ कालिका प्रा वि का शिक्षक वीरसिंह हस्दा। भूमि पुत्र भनेर कहलिएका सन्थालहरू अहिले भूमिहीनजस्तो भएका छन्। ५०-६० वर्ष अगाडिसम्म आफ्नै भूमि भएका सिधा, सरल, अपठित सन्थालहरूलाई केही मुठ्ठीभर पहाडी र तराई मूलका टाठा-बाठा व्यक्तिहरूले मीतको , ज्वाईंको साईनो लगाएर, रक्शी खुवाएर जग्गा आफ्नो नाममा बनाउने काम गरे। उनीहरूलाई शोषण गरेर, भूमिहीन सुकुम्बासी बनाएर आफ्नै घरमा नोकर बनाउने सम्मको घीन लाग्दो काम गरे।
जसको परिणाम स्वरूप नेपालको गहनाको रूपमा रहेका सन्थालहरू अहिले बिस्तारै बिस्तारै पलायन हुँदै गईरहेका छन्। यो क्रमलाई रोक्नु राज्य र हामी सबैको दायित्व हो। अहिलेको देशको बदलिँदो परिस्थितिमा, संविधान निर्माणका क्रममा,पहिचान र जात-जातीको कुरा उठिरहेको अवस्थामा यस्ता अल्प संख्यक जातीको हक,अधिकार र मौलिक परम्परालाई जोगाई राख्न संबिधानमा नै उल्लेख गरेर उनीहरू पनि यस राज्यका नागरिक हुन् भन्ने अनुभूति दिलाउन सक्नुपर्छ।
Pictures : (Facebook, Radha Niroula /Dilip kumar Baske/ Bikash Pokharel / )
